Dammen en kunst

Door Henk de Witt

Op 31 augustus 2019 werd het prachtige boek ‘An iconography of draughts’ gepresenteerd. Het boek gaat over de geschiedenis van het damspel, met name aan de hand van vele kunstwerken waarin het spel voorkomt. Auteurs: Wim van Mourik en Arie van der Stoep. Hoewel de titel Engels is, zijn de teksten in het Engels en Nederlands. We laten een paar afbeeldingen zien.

‘La partie de dames au café Lamblin au Palai-Royal’, waarschijnlijk 1928
Louis Léopold Boilly (1761-1845)

Dit is één van mijn lievelingsschilderijen. De dammers zijn mooi uitgelicht en de cafésfeer komt goed tot zijn recht. Zie ook de spanning waarmee de toeschouwers de partij volgen. Een hedendaagse dammer zou wellicht zeggen ‘Maar zo kun je toch geen serieuze partij spelen?’ Natuurlijk, er is cafégeroezemoes. En tegenwoordig is er in de meeste café’s muziek. Ondergetekende heeft menig cafétoernooi georganiseerd. Met muziek op de achtergrond. En menig deelnemer dronk een biertje of een jonge jenever tijdens de partijen. Het waren altijd beregezellige toernooien!

1891, titel onbekend. Ondertekend met ‘en Paris ’91’
Enrico Ludolf Verworner (1864/67-1927)

Dit schilderij ademt voor mij een ouderwetse zondagmiddagsfeer. Een jong echtpaar dat ontspanning vindt in een rustig partijtje dammen. Zondagse kleren, kopje thee erbij. De sfeer bij Boilly is duidelijk anders, mannen die in competitie zijn. Op de oude schilderijen zijn vaak dammende vrouwen afgebeeld.

‘Le Jeu de Dames’, kopergravure ca. 1690
Nicolas Arnoult (1674-1701)

Arnoult bood deze gravure te koop aan met een gedichtje, dat ik hieronder in uit het Frans heb vertaald. De vertaling is iets vrijer dan de vertaling in ‘An iconography of draughts’.

Het Damspel
Je moet veel geduld hebben in dit mooie spel
Elke kans grijpen die zich voordoet
Met zelfvertrouwen zonder overschatting
En bij elke zet voorzichtig zijn

Dammers kunnen beamen hoe waar elk zinnetje in dit gedichtje is. Ook in ‘Le Jeu de Dames’ doen de dames weer volop mee. In de Latijnstalige landen en ook in bijvoorbeeld Duitsland heet het damspel ‘damespel’ of ‘damesspel’. Dat heeft er mee te maken dat de dam ‘dame’ wordt genoemd, zoals ook in het schaakspel de dame het machtigste stuk is. In het Engels heet de dam juist weer ‘king’. Persoonlijk zou ik een naamsverandering van dam naar dame wel kunnen appreciëren. Klinkt eleganter.

En uiteraard ben ik groot voorstander van het omlijsten van damevenementen met kunst.